Zaterdag 26 oktober 2019.
Locatie: De Fabriek Eindhoven.
In de eerste bijeenkomst staat de menselijke relatie tot microben centraal en de wijze waarop organismen elkaars leefomgeving beïnvloeden. Gregory W. Schneider and Russell Winslow schrijven over ons verstrengeld leven met miljoenen microben. Wat betekent dit voor ons idee van het zelf? Zie het artikel Parts and Wholes, the human microbiome, ecological ontology, and the challenges of community. De auteurs stellen:
“The early results of the Human Microbiome Project, released in June 2012, add to the overwhelming data that show that there are literally trillions of microbes that live in and on each human individual. This research raises profound questions about what it means to be an individual organism, human or otherwise. In this paper, we ask two broad questions: (1) how might we conceive of an individual organism, given these results? and (2) in light of this emerging conception of the individual organism, what are the implications for how humans conceive of their own self-sufficiency and interact with other members of the living world?”
In het eerste event delen arts-microbioloog Niek Arents, kunstenaars Emma van der Leest, Lucas Sloot, Maartje Fliervoet en Isolde Venrooy hun ideeën ten aanzien van onze relatie tot microben.
I. Een twee meter grote licht-pimpelpaarse microbe wordt op tafel gelegd. Zo nu en dan beweegt de microbe. Voor de tafel zit arts-microbioloog Niek Arents, die onder zijn mail noteert dat deze virus vrij is. In een interview vertelt hij over zijn werkzaamheden aan Stichting PAMM. Deze stichting richt zich op onderzoek naar en behandeling van infectieziekten en bestudeert het ontstaan en verloop van ziekten. Arents houdt zich vooral bezig met het opstellen van een behandelplan op basis van diagnose van infecties. Samen met o.a. huisartsen, verpleegkundigen en medeonderzoekers bepaalt Arents het protocol.
We zoomen in het interview in op onze fysieke en mentale relatie met microben. Zo bepalen microben voor een groot deel de lichaamsgeur van de mens. En die geur bepaalt weer mede de aantrekkingskracht van mens tot mens. Arents deelt onder meer zijn expertise over microben in de maag – Helicobacter pylori – waarnaar zijn aandacht ging tijdens zijn promotie en legt de relatie tussen microben en ons gedrag (waaronder de gut-brain axis). Een voorbeeld hiervan is de rol van het microbioom in overgewicht. Als microben meer en meer voedsel afbreken dat vrijkomt voor de gastheer (de mens), dan neemt het gewicht toe. Er is momenteel veel aandacht voor poeptransplantatie. Verandering van het microbioom zou verandering van lichamelijk en mentaal gedrag kunnen betekenen. Het onderzoek loopt voor zowel obesitas als bijvoorbeeld attention deficit hyperactivity disorder (ADHD).
Een opvallend aandachtsgebied dat wat later in het interview naar voren komt is de vraag of we over vijftig jaar nog wel kunnen werken met antibiotica. De resistentie van ziekteverwekkende bacteriën ten aanzien van antibiotica zal toenemen. We zullen onze samenwerking met microben moeten wijzigen, zoals de samenwerking met het water in plaats van tegen het water. Hoe kunnen we ons zelf opnieuw verhouden tot onze medeorganismen in en op ons? Een eerste oriëntatie op ideeën over dit vraagstuk vind je in korte video’s waarin Prof. Dr. Remco Kort zijn inzichten deelt. We mogen concluderen dat we in innige omhelzing zijn met onze microben en dat die omhelzing ons wat doet.
II. We werken nog op andere wijze samen met onze microbe-vrienden. Kunstenaar-ontwerper Emma van der Leest integreert levende organismen zoals bacteriën, fungi, algen of cellen in het designproces als bouwsteen, bron, subject of gereedschap. Van der Leest geeft micro-organisme als het ware agency in haar ontwerpproces. In dit veld van bio-design presenteert zij twee ideeën waarop zij zich momenteel richt. Het eerste idee getiteld Form Follows Organism incorporeert de designer micro-organismen in de bouw van nieuw materiaal. Het tweede idee werkt Van der Leest samen met Ivan Henriques en flavobacteriën aan Coloured by Flevo. In dit project verkennen zij de mogelijkheid om middels structuren tot kleur te komen. Dat is een duurzamere werkwijze dan het maken van kleur met chemische verfstoffen.
III. Ook beeldend kunstenaar Maartje Fliervoet verkent werkwijze van gedeeld auteurschap: een samenwerking met zeewater, algen, licht en fotopapier, zonder chemie. Fliervoet presenteert tijdens Het microbiële zelf een jacquard geweven doek met daarop een afbeelding van een stromatoliet. Het werk is getiteld: Waveness. Stromatolieten zijn stenen overblijfselen van heel vroege cyanobacteriën (fotosynthetische blauwalg) die op de grens tussen land en water zuurstof produceerden. En zeer waarschijnlijk speelde dit een grote rol in het ontstaan van het hoge zuurstofgehalte in onze huidige atmosfeer en daarmee in het ontstaan van huidige levensvormen en ecosystemen. Fliervoet vond het een heel mooi idee:
“De stromatolieten bestaan uit een kolonie van microben die samen leven en sterven en waarvan de overblijfselen zo heel langzaam samen verstenen, laag na laag, en uiteindelijk een fossiel vormen. Dat alles onder invloed van licht, een mooie verwijzing naar mijn fotografie. Het is een ultieme samenwerkingsvorm tussen allerlei elementen, waardoor het voor ons zo belangrijke zuurstof mogelijk in steeds grotere hoeveelheden geproduceerd werd.”
IV. Een andere voorbeeld van samenwerking tussen mens en andere organisme vormen de werken Moorhen Boulevard en Rats Nest Hotel. Beeldend kunstenaar Lucas Sloot maakt infrastructuren voor bij voorbeeld ratten, een motel, zwembad en alles wat een muis zich maar kan wensen. De ironie is dat we maar moeilijk toegang hebben tot de wereld van de muis en daarom vanuit menselijk perspectief een droomoord voor ratten maken. Dit werk leidde tot een uitnodiging aan Sloot om ons samenleven met microben te verkennen. Sloot ontwikkelde een soort van postmoderne cybervideo. In de animatie wordt de samenwerking tussen bomen, schimmels en andere organismen verbeeld. Interessante visuele materie voor Peter Wohlleben of Stefano Mancuso.
V. Het verplaatsen in een bacterie lijkt voor mensen redelijk onmogelijk. Beeldend kunstenaar Isolde Venrooy daagde bezoekers uit om te wandelen als een bacterie, naar aanleiding van haar werk TRACK. Bacteriën tuimelen als ze op zoek gaan naar een nieuwe omgeving waar nieuw voedsel te vinden is. Bezoekers worden uitgenodigd om met drie personen als een organisme te tuimelen, te navigeren. Het zelf wordt hier een meerstemmig zelf, waarbij enkel via non verbale communicatie richting gekozen wordt. Waar tuimelt dit nieuwe organisme naar toe? Wanneer wordt een deel-geheel van het organisme uitgedaagd om opnieuw te tuimelen?
In het eerste event van Platform DIS werd de interactie tussen mens en microbe verkend. Ons microbiële zelf is nog maar pril in beeld. Nadat Anthony van Leeuwenhoek zo rond 1674 zijn bevindingen over die kleine organismen die krioelen in een waterdruppel bekend maakte, lijken we ons pas een decennium bewust te zijn van het intense samenleven van mens en micro-organismen. We zijn dus geen individu, maar een dividu, deelbaar.