Bodemleven

Proces Bodemleven

Platform DIS – voor beeldende kunst en reflectie – ziet het zelf als een fluïde procesmatige entiteit dat via transactie met andere organismen en entiteiten evolueert. Regeneratieve boerderij Bodemzicht ontwikkelt gegronde en veerkrachtige landbouw vanuit circulariteit. Samen zijn zij geïnteresseerd om de kwaliteit van het bodemleven vanuit artistiek onderzoek, voor de duur van minimaal een jaar en in samenwerking met kunstenaars, wetenschappers en beleidsmakers te verkennen.

Hypothese
– complexe processen van transactie tussen diverse entiteiten (zoals atmosfeer, microben, klei, kip) leiden tot verrijking van levenskwaliteit van die entiteiten en hun omgeving, samen bodemleven genoemd;
– regeneratieve boeren werken holistisch, cyclisch en situationeel, waarbij meten van bodemkwaliteit volgens meer gestandaardiseerde/klassieke modellen niet adequaat is;
– meetinstrumenten om die complexe transactie in kaart te brengen dienen nog ontwikkeld te worden.

De vraag die zich hieruit ontwikkelt luidt:
Hoe kunnen regeneratieve boeren de kwaliteit van bodemleven op inclusieve wijze meten, rekening houdend met de human-bias die dit onderzoeken en de instrumenten met zich meebrengen?

Platform DIS en Bodemzicht denken dat juist kunstenaars en ontwerpers dit meten en het contact maken met bodemleven op andere wijze kunnen bevragen en benaderen, doordat zij een positie van buiten het veld innemen en daardoor belangeloos kunnen onderzoeken. Voor het ontwikkelen van experimenten, onderzoek, scenario’s e.d. om tot meten te komen is echter expertise waardevol van wetenschappers op het gebied van natuurwetenschappen (hoe werken de natuursystemen) en menswetenschappen (hoe leven wij samen). Tevens denken we dat beleidsmakers behulpzaam kunnen zijn, aangezien zij richtlijnen uitzetten van waaruit we handelen.

Het team Bodemleven bestaat uit: kunstenaar Sanne Vaassen, New media artist Špela Petrič, Het Nieuwe Instituut bij monde van onderzoeker digitale cultuur en medebedenker van de Zoöp Klaas Kuitenbrouwer, kunstenaars Christine Hvidt, kunstenaar dr masharu, kunstenaar Leonie Brandner, schrijver-maker Helen Weeres (organisatie Stichting Bodemzicht, Platform DIS), Earth-Scientist en PhD-kandidaat in de ontwikkeling van smart soil-sensing technology bij Radboud University Rosa Boone, Dr. Bjorn Robroek, Dr. Janna Barel, PhD-kandidaat ecologie Yvet Tegelkamp, intensivist Radboud UMC Hugo Touw en Professor Dr. Marjolein Oele; transitiedenker en regeneratiedeskundige Anne van Leeuwen activeert ons denken en invoelen namens Stichting Bodemzicht en bioloog, ecosysteem-designer en co-oprichter Ricardo Mateo Cano zal het team inleiden in boerderij Bodemzicht. Artistieke-Infrastructeur Wouter Engelbart zal namens Stichting Platform DIS het proces begeleiden.

In dit blog vind je aanvankelijk een eerste associatieve oriëntatie op het thema en daarna een verslag van ontwikkelingen (vanaf april 2022).

In de paragraaf Measurement matters, zet Quantum-fysica en denker Karen Barad uiteen welke kritiek Niels Bohr heeft op de klassieke epistomologische en ontologische aannames die zijn ontstaan in de verlichting, om te komen tot nieuwe inzichten over de verstrengeling tussen deeltjes, meetinstrument en alles hieromheen. Epistemologie staat kortweg voor kennisleer – de wijze waarop we kennis kunnen ontwikkelen, wat kennis is – en ontologie gaat over het ‘zijn’. Voor Bodemleven is deze kentering essentieel, omdat veel onderzoek nog vormgegeven lijkt te worden vanuit dit klassieke denken, hetgeen leidt tot geïsoleerd onderzoek naar ‘individuele entiteiten’. In Bodemleven proberen we juist de intra-actie te onderzoeken, hoe bodem leeft, waarmee er in bodem leeft, wat levenskwaliteit voor de bodem inhoudt en hoe we die kwaliteit kunnen meten.

Measurement matters: Bohr’s epistemological framework
“Classical epistemological and ontological assumptions, such as the ones found to underlie Newtonian physics, include the existence of individual objects with determinate properties that are independent of our experimental investigations of them. This accounts for the fact that the process of measurement is transparent and external to the discourse of Newtonian science. It is assumed that objects and observers occupy physically and conceptually separable positions. Objects are assumed to possess individually determinate attributes, and it is the job of the scientist to cleverly discern these inherent characteristics by obtaining the values of the corresponding observation-independent variables through some benignly invasive measurement procedure. The reproducibility of measured values under the methodology of controlled experimentation is used to support the objectivist claim that what has been obtained is a representation of intrinsic properties that characterize the objects of an observation-independent reality. The transparency of the measurement process in Newtonian physics is a root cause of its value to, and prestige within, the Enlightenment culture of objectivism.

Bohr called into question two fundamental assumptions that support the notion of measurement transparency in Newtonian physics: (1) that the world is composed of individual objects with individually determinate boundaries and properties whose well-defined values can be represented by abstract universal concepts that have determinate meanings independent of the specifics of the experimental practice; and (2) that measurements involve continuous determinable interactions such that the values of the properties obtained can be properly assigned to the premeasurement properties of objects as separate from the agencies of observation. In other words, the assumptions entail a belief in representationalism (the independently determinate existence of words and things), the metaphysics of individualism (that the world is composed of individual entities with individually determinate boundaries and properties), and the intrinsic separability of knower and known (that measurements reveal the preexisting values of the properties of independently existing objects as separate from the measuring agencies). Let’s examine the role of these assumptions in detail and consider Bohr’s specific challenges to them.”

^{Barad, K. (2007). Meeting the Universe Halfway. Quantum Physics and the Entanglement of matter and meaning. London: Duke University Press. (p.106-107)}

[…] “we are part of that nature that we seek to understand. Bohr argues that scientific practices must therefore be understood as interactions among component parts of nature and that our ability to understand the world hinges on our taking account of the fact that our knowledge-making practices are social-material enactments that contribute to, and are a part of, the phenomena we describe.” ^{(Barad, 2007, p. 26)}

[…] “I hope my exploration will make clear that entanglements are highly specific configurations and it is very hard work building apparatuses to study them, in part because they change with each intra-action. In fact it is not so much that they change from one moment to the next or from one place to another, but that space, time and matter do not exist prior to the intra-actions that reconstitute entanglements.” (Barad, 2007, p. 74)

Barad uit kritiek op ons klassiek idee van interactie, waarin uitgegaan wordt van afzonderlijke individuele wezens die voorafgaan aan hun interactie. Intra-action erkent dat verschillende acterende ‘dingen’ of subjecten (agencies) niet voorafgaan aan, maar eerder voortkomen uit hun intra-actie. Intra-actie gaat over dynamiek van krachten waarin alle ‘dingen’ continue uitwisselingen ontwikkelen, uitwaaien en zich onafscheidelijk gedragen. Als we de bodem bestuderen, zoals we binnen Bodemleven willen doen, en meer specifiek de kwaliteit, dan zullen we de kwaliteit van intra-actie moeten door’gronden’.

Instrumentarium
Het instrument repetitiecirkel werd gebruikt voor driehoeksmeting in de periode net na de Franse Revolutie van 1789, in de hoogtij van de Verlichting. In de periode voorafgaand aan de revolutie waren er zeer veel meetinstrumenten en maten in omloop, die als een dialect per regio verschilden. De Fransen zochten naar een universele maat: de meter. Een product voor de markt en voor het in kaart brengen van land. Eén van de ideeën was om een handzame afgeleide eenheid te maken van de omtrek van de aarde: de meter, het tienmiljoenste deel van de omtrek van de aarde. Voor het vaststellen van de maat werd een team samengesteld dat geodetische driehoeksmetingen zou gaan verrichten (een merediaanmeting) tussen Duinkerke en Barcelona. Deze triangulatie is nodig om tot een rechte lijn te kunnen komen. Hoe Jean-Baptiste Joseph Delambre en Pierre Méchain de metingen op heuvels en in kerktorens uitvoerden is beschreven in het boek met de veelzeggende titel ‘de maat van alle dingen‘, een zevenjarige zoektocht naar de universele meter, geschreven door Ken Alder.

Je kunt je voorstellen dat als de meter eenmaal ontwikkeld is, deze standaard ietwat krimpt of uitzet door foutieve metingen of materiaaleigenschappen van de Metre des Archives, waardoor de maat aller dingen wijzigt. De standaard maat illustreert de standaardisatie en de wil van West-Europa om alles te willen ‘bepalen’.

Het krimpen en uitzetten van de meter laat zien dat niet enkel het materiaal waaruit de meter gemaakt is, maar ook de condities waarin die meter verkeert de standaardisatie beïnvloeden. De meter is situationeel. Dat geldt ook voor de sociaal-culturele setting waarin de meter gehanteerd wordt. Het is een westers model dat andere vormen van meten kan buitensluiten.

Het Nieuwe Instituut stelt dat we vanuit een zwerm van instrumenten onderzoek dienen uit te voeren en dat die instrumenten gekalibreerd dienen te worden. Zoals diversiteit van stemmen leidt tot inter-subjectiviteit in waarneming. Deze werkwijze wordt benoemd binnen het project: Measuring The Ecological Development Of A Zoöp. De context van de uitspraak is het meten van de kwaliteit van de zoöp. Het Nieuwe Instituut initieerde bij monde van Klaas Kuitenbrouwer het Zoöp-project (een nieuwe vorm van coöperatieve wettelijke entiteit die lidmaatschap verleent aan mensen en andere levende organismen). Het begrip zoöp is een samenstelling van het Griekse zoë [leven] and co-operation [samenwerken: zelforganisatie van belanghebbenden]. Het project baseert zich op praktijkonderzoek in ontwerp en toepassing van nieuwe soorten van wettelijke formats van samenwerking tussen mensen en collectieve gemeenschappen van ‘nonhumans’, met als idee om ecologische regeneratie te steunen. Deze wijze van denken over ontwerp, kan het project Bodemleven wellicht verrijken met het ontwerpen van nieuwe vormen van meten van bodemkwaliteit. Als we als mens samenleven met andere ‘bewuste en niet bewuste levensvormen’ (van pier tot bewolking) en we willen die intra-actie meten, dan is het leren denken vanuit een zoöp essentieel. In het meten komen filosofie, beleid, onderzoek en samenwerking tussen allerlei ‘inter-subjecten’ samen.

Het meten van de complexiteit van intra-actie in en rond bodemleven vraagt niet zozeer om een standaard, maar om een verkenning van oude werkwijze, reeds bestaande processen die enkel zeer lokaal bekend zijn en nieuwe ontwikkelingen waarachter ander pragmatisme of een andere levensfilosofie schuilgaat.

Hoe kunnen regeneratieve boeren de kwaliteit van bodemleven op inclusieve wijze meten, rekening houdend met de human-bias die dit onderzoeken en de instrumenten met zich meebrengen?

Hoe kan artistiek onderzoek

nieuwe inzichten geven,

en mensen meenemen,

in het belang van

bodemkwaliteit ∞ gezondheid?

“If material emerges from our apparatus, they would be closely paired in one-to-one relations: our apparatus, our material. We leave aside the material reacting across it’s varied components; we leave aside nonhuman relational apparatuses. Some of this problem is addressed in the scholarly turn to multiplicity, which shows us multiple knowledge apparatuses acting simultaneously. Yet as long as human knowledge apparatuses continue to make up the frame through which we know multiplicity, nonhuman makings never enter.”

^{Uit: Anne L. Tsing. When the Things We Study Respond to Each Other. Tools for Unpacking “the Material”, p. 016. In: Jacque, Otero Verzier, Pietroiusti. More than Human. 2020.}

“I cannot write contours into pre-existing units. Instead, I watch gatherings of “ways of being.” Species identification can be a good clue to the ways of being of living things, but it’s not the only one. We know this well for humans. Farmers and scientists “do” landscapes differently, despite common species, because of their ways of being, which are shaped by habits and legacies we gloss as “culture” and “historie”. Habits and legacies are equally relevant to the lives of other species. An organism in one environment may be a peaceable companion to it’s neighbours; out of that setting, it may become a virulent destroyer. Species identifications are not enough to know such ways of being, which draw me into environmental histories and microecologies.” ^{(Idem, P. 022.)}

“The material [a cloud, earthworm, an analysis, mineral, fungi] becomes multiple, and it’s components are engaged in their own constitutive interrelations.” (Idem, P. 021.)

Anna L. Tsing maakt hier gebruik van het gedachtengoed van Karen Barad, die stelt dat materie zoals organismen of kleiafzettingen, geen op zichzelf staande (liggende : ) entiteiten zijn, zich ontwikkelend vanuit een autonoom zelf, maar voortkomen vanuit het materiaal en daarin opgenomen interacties. En omdat een aardworm voortkomt uit aardwormen, mineralen, regenval, fungi en zo voorts. kunnen we hen zien als multiple, als inter-vidu (Henk Oosterling), een tussen/deelbaar-wezen.

Vanuit die optiek kunnen wij ons ‘zelf’ verkennen als samengesteld wezen dat positief wederzijds afhankelijk is.

Micro ∞ macro
“De natuur is een levend geheel,” verklaarde hij later, “geen werkeloze massa stenen.” Stenen, planten, dieren en mensen waren allemaal van één scheppende kracht doortrokken, en het was deze ‘wijdverbreide overvloed des levens” waarvan hij het meest onder de indruk was. Zelfs de atmosfeer droeg een begin van leven in zich: stuifmeel, insecteneitjes en zaden. Het leven was overal en er waren “onophoudelijk organische krachten aan het werk”. Humboldt was niet zozeer geïnteresseerd in het ontdekken van nieuwe, losstaande feiten, als wel in  het aanbrengen van verbindingen. De waarde van de afzonderlijke verschijnselen lag uitsluitend in hun relatie tot het grotere geheel, zo schreef hij. 

Uit: Andrea Wulf: De uitvinder van de natuur. Het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt. (2015)

Von Humboldt schreef in het begin negentiende eeuw niet enkel over de schoonheid van natuurfenomen maar ook over de verwoesting door het kolonialisme in Zuid-America, over zowel de ecocide door het aanleggen van plantages als over het tot slaaf maken van medemensen. Von Humboldt studeerde fenomenen op microniveau om systemen op macroniveau te doordenken, in beeld te brengen en te bekritiseren.

Oriëntatie
We groeien in het Westen op en daarmee met een Westerse sociaal-culturele bril, waarvan we niet meer weten dat we er een dragen. Dit transparante raam zorgt voor inzichten, maar leidt ook tot blinde vlekken. Zo werkt het. Alternatieven blijven buiten beeld. En zoals eeuwenlange ervaring in omgaan met bodem als productiefenomeen het Westen blind maakt voor alternatieve vormen van bodemleven, zo werkt dat ook met meer abstracte begrippen en ideeën zoals tijd en plaats en jouw oriëntatie op de wereld.

James Cook (18e eeuw) hanteerde kaarten om te navigeren op zee. Deze kaarten zijn een instrument dat westers is. Scheepvaarders uit het Westen bezien de wereld vanuit het perspectief van de gehele aardbol, vanuit coordinaten van breedtegraden (hoek tot hemellichamen, zoals de zon) en lengtegraden (uitvinding) voor precieze meting door John Harrison op driekwart van de 18e eeuw, de chronometer). Deze methode wordt ook wel objectief genoemd. 

Cook vaart ondermeer in Polynesië (1768 – 1779). Polynesiërs varen niet middels coördinaten, maar vanuit hun ‘persoonsperspectief’. Ze varen niet naar een eiland toe, maar “vissen een eiland op, vanaf de horizon”, zoals Lucas Brouwers beschrijft in podcastaflevering #154 van Onbehaarde Apen. Als de wind zo hard is dat het niet goed lukt om het eiland te benaderen, dan is het eiland ‘afgezakt’. Hele praktische fenomenen, zoals een vogel met een vis in de bek, geven richting aan. De vogel vliegt zeer waarschijnlijk naar land om jonge te voeden, en niet naar zee. Denk ook aan het kunnen waarnemen van getijdenstromen.

De Polynesische navigator Tupaia werd door Cook gevraagd om hem te helpen navigeren op zijn schip de Endeavor. Hier kwamen twee systemen samen die Tupaia probeerde in een vertaling samen te brengen in een kaart. Tupaia neemt niet het systeem over van de Westerse geografie, maar probeert ervaringen van navigatie door Polynesiers als het ware in te passen in de kaarten van Cook. 

Hoe de kaarten van Tupaia gelezen dienen te worden is recent herontdekt door twee Duitse literatuurwetenschappers. Interessant hieraan is enerzijds dat juist de ‘vertaling’ essentieel is geweest voor de herontdekking van de notatie wijze van Tupaia. De Duitse onderzoekers dachten vanuit vragen als: hoe worden verhalen verteld, hoe komen de kaarten tot stand? En dat zijn goede vragen, aangezien Polynesiërs routes onthouden en doorgaven via verhalen of liederen. En juist de volgordes van navigatie spelen een rol in de vertaling die Tupaia maakte om twee systemen van waarnemen en navigeren samen te brengen. Anderzijds is het opvallend dat de kopieën van de kaarten  in Duitsland terecht gekomen zijn – de originele kaarten zijn onvindbaar – waardoor Polynesische wetenschappers geen kans hadden om de kaart te bestuderen en ‘uit te leggen’.

* Op de kaart van Tupaia wordt een eiland bijvoorbeeld meerdere keren afgebeeld, omdat de kaart ‘routes’ bevat. Je navigeert via eiland A naar eiland B, maar je kunt ook via eiland C naar B. Eiland B komt dan bijvoorbeeld twee keer op de kaart. Zo wordt een meer anekdotisch verslag verbeeld op een kaart, vanuit gedeelde ervaring IN het landschap.

Soil Care
Maria Puig de la Bellacasa schrijft in Soil Times. The Pace of of Ecological Care over Making Time for Soil (Care). Volgens Puig de la Bellacasa dienen we op nieuwe manieren te denken over en handelen in wat tijd is voor andere organismen en assemblages dan mensen. Mensen leven in andere tijdscondities dan bacteriën, fungi, bodem. We zullen naast een lineair perspectief een regeneratief seizoensperspectief moeten innemen. Onze omgang met bodem zullen we anders moeten ‘leven’, dan deze enkel te benaderen als drager van gewassen voor mensen (meer als ‘multiplication of soil functions’ [and soil being].

Halverwege Soil Times, verwijst Puig de la Bellacasa naar bodem microbioloog Elaine Ingham, die met informatieve en ook bewust komische instructiefilms probeert om het bodemleven toegankelijk te maken. In dit fragment (2011) instrueert Ingham hoe wij als leek met behulp van ‘really expensive high-tech piece of equipment called a apple corer’ een  sample uit de bodem kunnen nemen.

Ervaring – wetenschap
Dat wetenschap uitoefenen geen geïsoleerd maar gesitueerde activiteit is van wederzijdse invloed, wordt niet enkel vanuit enkele kritische westerse wetenschappen uitgedragen – zoals hierboven door Karen Barad (of door bijvoorbeeld beyond-human-antropoloog Eduardo Kohn en botanist Stefano Mancuso – maar is een fundamenteel inzicht van vele oorspronkelijke lokale tradities, waarvan Robin Wall Kimmerer er een beschrijft.

“In the old times, our elders say, the trees talk to each other. They’d stand in their own council and craft a plan. But scientist decided long ago that plants were deaf and mute, locked in isolation without communication. The possibility of conversation was summarily dismissed. Science pretends to be purely rational, completely neutral, a system of knowledge-making in which the observation is independent of the observer. And yet the conclusion was drawn that plants cannot communicate because they lack the mechanisms that animal use to speak. The potentials for plants were seen purely through the lens of animal capacity.“

_{^{Kimmerer, Robin Wall (2020). Braiding Sweetgrass. Indigenous Wisdom, Scientific Knowledge and the Teaching of Plants. UK: Penguin Books. (P. 19.)}}

Kimmerer gaat in op de wijze waarop bomen onder- en bovengronds met elkaar communiceren, via partners als fungi, dieren of de wind. Merlin Sheldrake verhaalt in Entangled Life / Verweven leven over de verborgen wereld van schimmels en hoe zij afgestemd zijn op bomen en andere organismen en mineralen.

Cultuur-politiek
Bodem is ook cultuur-politiek. Plant bioloog Robin Wall Kimmerer schrijft over de settlers – de kolonisten – die land als bezit zien en bodem als natural resource, als bron waaruit de mens mag putten en waarop de kolonist ‘beplaat’. Deze zienswijze is blind voor land en bodem als ‘van zichzelf’, waaruit de mens geschenken mag ontvangen en waarover ze verantwoordelijkheid draagt.

“Children, language, land: almost everything was stript away, stolen when you weren’t looking because you were trying to stay alive. In the face of such loss, one thing our people could not surrender was the meaning of land. On the settler mind, land was property, real estate, capital or natural resources. But to our people, it was everything: identity, our connection to our ancestors, the home of our nonhuman kind folk, our pharmacy, out library, the source of all that sustained us. Our lands were where our responsibility to the world was enacted, sacred ground. It belonged to itself; it was a gift [*], not a commodity, so it could never be bought or sold. These are the meanings people took with them when they were forced from their ancient homeland to new places. Whether it was their homeland or the new land forced upon them, land held in common gave people strength; it gave them something to fight for. And so – in the eyes of the federal government – that believe was a threat.”

Kimmerer, Robin Wall (2020). Braiding Sweetgrass. Indigenous Wisdom, Scientific Knowledge and the Teaching of Plants. UK: Penguin Books. (P. 17.) Originally published in 2013 by Milkweed Editions.

* Kimmerer citeert Lewis Hayes om het verschil te duiden tussen gift/geschenk en commodity/grondstoffen die vermarkt worden:
“It is the cardinal difference between gift and commodity exchange that a gift establishes a feeling-bond between two people.”
Wat heeft deze duiding van gift/geschenk met onze vraag naar bodemkwaliteit te maken? Kimmerer legt de relatie tussen gift en verantwoordelijkheid, met in haar uitleg de prachtige deelzin ‘at it’s root, reciprocity’:

From the viewpoint of a private property economy, the ‘gift’ is deemed to be ‘free’, because we obtain it free of charge, at no cost. But in the gift economy, gifts are not free. The essence of the gift is that it creates a set of relationships. The currency of a gift economy is, at it’s root, reciprocity. In Western thinking, private land is understood to be a ‘bundle of rights’, whereas in a gift economy property has a ‘bundle of responsibilities attached.”
_{Kimmerer, Robin Wall (Idem, p. 28.)}

Zie ook Anna Tsing’s idee van peri-capitlism, over de dynamiek tussen gift en commodity.

13-12-2021
Prachtige post van Bodemzicht >>

Fungi can really bring out the beauty in decay!
found this funky, almost fluorescent, coral spot (I guess) fungi on a dead fruit tree branch.

Fungi are such amazing versatile beings and enablers (as in their symbiotic relationships with plants) and also incredible powerful when it comes to breaking things down. Very little beings can process strong and complex stuff as wood. With their radical chemistry, fungi are able to do it.

Fungi were also the beings that built the initial soils on Earth by decomposing rocks. The are the beginning and end of all plant life. And what is really refreshing about fungi is that they defy and challenge about any concept we might have in western societies: whether it concerns individuality (where is the difference between a plant root and mycorrhizal fungi), sexuality (fungi can have way more sexes and forms of sexuality than we can even imagine) or life itself (seems to be more of a process when you look at what a mycelium does than a collection of beings).

Fungi help me to think differently about what it means to be human in the 21st century. Or as Merlin Sheldrake puts it beautifully in ‘Entangled Life’, his book on fungi:

“We are ecosystems, composed of – and decomposed by – an ecology of microbes, the significance which is only now coming to light. The 40 trillion-odd microbes that live in and on our bodies allow us to digest food and produce key minerals that nourish us. Like the fungi that live within plants, they protect us from disease. They guide the development of our bodies and and immune systems and influence our behaviour. If not kept in check, they can cause illness, and even kill us. […] Symbiosis is a ubiquitous feature of life.”

“Saying it, makes a living land into ‘natural resources’.
If a maple is an it, we can take up the chain saw. If a maple is a her, we think twice.”

^{(Kimmerer, 2013)}

Wetenschapper en Potawatomi-burger Robin Wall Kimmerer beschrijft in Braiding Sweetgrass waarom het leren van Ojibwe zo lastig is, een taal dicht bij het Potawatomi, de taal van haar grootouders. Ze staat op het punt te stoppen met het leren van de taal als ze het werkwoord wiikwegamaa tegenkomt, to be a bay. Het werkwoord ‘een baai zijn’ toont een levendig water, dat deelneemt aan haar omgeving van kuststroken en ceders. Het zelfstandig naamwoord voor baai wordt enkel gebruikt als het water dood is. Dan wordt het gedefinieerd door mensen als zijnde een passief ‘object’ dat zich tussen de elementen in bevindt.

In het Westen beschrijven we de wereld om ons heen als een ‘it’/het’ op afstand en gedepersonaliseerd. Dit objectiveren is geleidelijk ontstaan. We worden ‘in cultuur’ gebracht. Via de taal leren we bepalen wat wat is, leren we ‘zelf-standige’ naamwoorden en structureren we onze omgeving. We weten niet dat hoe we spreken, maar één van de mogelijkheden is. Voor ons is het waarheid. We bezien de wereld echter door een voor ons onzichtbare sociaal-culturele glazen plaat, een set aan vooronderstellingen waarvan we niet weten dat het vooronderstellingen zijn. Daarmee laten we een meer een immersieve en meer animistische leefwijzen van peuter en kleuter achter ons.

Plankton is geen walvis en een walvis geen plankton. Het is handig om subjecten als een zelf te zien, het is waardevol gebleken om te kunnen abstraheren, om analytisch te kunnen zijn. Maar plankton kan walvisachtig worden en een walvis planktonachtig. Er is sprake van een doorwaadbaar gebied dat lastig in taal te vangen is en wellicht helpt het Potawatomi om die intra-actie meer voelbaar te maken. Hoe maken we de verwevenheid van ons zelf en alle andere entiteiten om ons heen invoelbaar? En taal stuurt ons hierin. In de woorden van Kimmerer:

“[…] to be bilingual between the lexicon of science and the grammar of animacy.”

Piet Devos spreekt over Skinscapes. Dat is de ervaring dat je met je lichaam ín de wereld staat, tussen het anderen, poreus-membraanachtig. Als we over bodem willen denken, en een nieuw instrumentarium willen ontwikkelen, dan ontkomen we niet aan het erkennen van onze bias in taal, in visie, in vooronderstellingen. Die kan ons het zicht op gevoel van onze relatie met de bodem op afstand zetten. Als we bodemkwaliteit willen meten en relaties willen leggen tussen bodemgezondheid en die van ons als mens, dan is het kiezen van een adequate taal essentieel. En als we leren om in intra-actie te zijn met de wereld in en om ons, dan komen we wellicht uit bij Kimmerers gedachten:

“Imagine the access we could have to different perspectives, the things we might see through others eyes, the wisdom that surrounds us.”

New media artist Špela Petrič is één van de twee kunstenaars die deelneemt aan Bodemleven. Onze motivatie op Špela te vragen naast haar expertise in biologie én beeldende kunst, is haar vermogen om voorbij grenzen te denken die we als mens zelf creëren. Špela heeft een PhD in biologie en doorliep een master in beeldende kunst aan het LUCA in Brussel. Momenteel werkt Špela als onderzoeker aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, waar ze onderzoek verricht naar automatiseringsprocessen van zorg binnen de tuinbouw en in medicijnproductie.

In een podcast genaamd Transgressing Border Narratives, ontwikkeld door het interdisciplinaire filosofieplatform Futurebased in samenwerking met Marjolein Pijnappels, vertelt Špela onder andere over de hiërarchische constructie die het westen vanaf de klassieken ontwikkelde. Het denkmodel leidt tot discriminatie door de mens en een idee van dominantie van de mens over de ander en over al het andere. Een voorbeeld hiervan is de vraag of we planten kunnen zien als ‘persoonlijkheden’. Špela antwoordt hoe juist deze bewoording laat zien dat we dit soort (taal)systemen áls mens over andere entiteiten heen leggen of op andere entiteiten projecteren. Het blijkt lastig om voorbij ons zelf te denken over anderen. Hoe kunnen we als mens de intrinsieke waarde van het andere om ons heen erkennen?

Sanne Vaassen verricht vanaf voorjaar 2022 artistiek onderzoek aan regeneratieve boerderij Bodemzicht. Haar werk handelt over cult-natuurlijke veranderprocessen en systemen. Denk aan een encyclopedie en de wijze waarop interpretaties, taal en tekensystemen en registraties met elkaar intra-acteren, informatie produceren & blinde vlekken creëren. Ze extraheert feiten (data en interpretatie volgens Tim Morton : ), ontwart ze, en verbeeldt ze vanuit een nieuw spectrum of samenstelling. Hierdoor kunnen we ons gewaar worden van zowel de schoonheid en complexiteit van de wereld om ons heen als de verwarring van de relatie tussen ons waarnemen en interpreteren. We hebben nog geen idee wat Sanne zal gaan doen, maar haar activiteit zal ons helpen om vanuit een net andere positie hernieuwd kennis te maken met de bodem.

Sanne’s werk is t/m 13 maart 2022 te zien in Museum Bommel van Dam onder de expo Future Perspectives, in artikelen op Mister Motley, op de site van Overgangszone en op haar eigen website.

Assistant professor in Engels Melody Jue spreekt in Wild Blue Media, Thinking Through Seawater (California, 2020) over haar ervaringen als duiker. Ze ervaart juist via de oceaan dat mensen het land als vertrekpunt zien voor hun perceptie van en denken over de aarde. Volgens Jue kunnen we juist via het medium van de oceaan een bredere bandbreedte van waarnemen, voelen en redeneren ontwikkelen.

“The range of percpetual capacities of ocean organisms – that we learn about through scientific instrumentation and sensing devices – should humble us into consideration how our own sensory attunements are a very narrow band through which parts of the world might be experienced.” ^(p.10)

Dat is een interessant gegeven voor ons project Bodemleven. Zou eenzelfde bias aan de orde zijn in ons denken over bodemleven? Door via andere organismen de wereld waar te nemen, wordt ons zicht op dat wat we allemaal missen in ónze perceptie van de wereld inzichtelijk. We zouden nederig kunnen leren kijken – zoals Jue stelt – met hulp van andere organismen, waarvoor chemische uitwisseling, elektriciteit, temperatuur, druk en zwaartekracht andere fenomenen zijn dan voor de menselijke dieren. Het milieu van de oceaan – en wellicht ook die van bodem – kan ons een epistemologische check bieden van de wijze waarop we tot onze kennis en inzichten komen.

“The milieu of the ocean offers an epistemological check on human knowledge formation, presenting entirely different conditions for perception, sensation, and life than terrestrial environments.” ^(p.10)

Hoe kan artistiek onderzoek nieuwe inzichten geven, en mensen meenemen, in het belang van bodemkwaliteit ∞ gezondheid? Zo starten we ons interspecies-meerstemmig artistiek onderzoek naar de waarden van bodem. Deze vraag roept weer de vraag op hoe we onze zintuigen kunnen afstemmen op de communicatie van bodemleven. Het Engelse tune in, of het Nederlandse invoelen geven de zoektocht wellicht weer. Maar ook: hoe nemen we voorbij onze sociaal-culturele vooronderstellingen waar, die ook in de taal die we ‘hanteren’ naar voren komen.

De komende jaren zullen we bodem horen, proeven, voelen, ruiken en bekijken en proberen om met affectieve vragen en invoelende tools het bodemleven te leren kennen, via ‘extended’ elektronische neuzen wellicht (een onderzoek door Rosa Boone). Niet om bodem te domineren, maar om samen met bodem en alle levende entiteiten en mineralen ónze deelname onder de loep te nemen.

Maar als een bacteriesoort van gedrag verandert in het bijzijn van bepaalde schimmels, virussen, fungi, mensen of mineralen en zo voorts, hoe kunnen we dan de intra-actie van bodemleven en haar kwaliteiten verkennen? Begrijpen dat we slechts een foto maken helpt misschien, wetende dat we niet exact begrijpen wat ervoor of erna gebeurt. Wetende dat als we 60 frames achter elkaar plaatsen tot een filmfragment van 1 seconde, dat we dan beweging kunnen waarnemen, maar daarmee nog niet de betekenis van die beweging kunnen duiden. En dat de plaats van de opname bepaalt dat we dié plek bestuderen en niet de plek 8 meter verderop. En begrijpen dat wie de foto maakt het beeld beïnvloedt. We proberen via meerstemmig – en cross-sectoraal onderzoek onze weten-schap te bespiegelen, en deze te verbreden met wellicht ervaringschap, positiekunde en interspecies-onderzoek.

o

o

“For now, being a flagellate (microbe)

is the most important thing

in my life.” o

o

“[…] what counts as media depend on whom we imgagine they are useful to, with human beings as the normal reference point. However, just because a variety of perceptual worlds may exist specific to individual animals does not mean that there is no overlap and ecological vulnerability.”

_{^{(Melody Jue in Wild Blue Media (2020) p.27, aanvullend op Eduardo Kohn en Jacob von Uexküll.}}

“Sometimes it is not a question of what the visible hides but how it is that we have failed to see certain things on its surface.“
_{(Anne Cheng, in: Melody Jue, Wild Blue Media, 2020,p.56)}

“[the word] UP is not purely understood in its own terms but emerges from the collection of constantly performed motor functions having to do with out erect position relative to the gravitational field we live in. Imagine a spherical being living outside any gravitational field, with no knowledge or imagination of any kind of experience. What could UP possibly mean to such a being? The answer to this question would depend, not only on the physiology of this spherical being, but alos on its culture.“

^{Lakoff and Johnson, in: Melody Jue, Wild Blue Media (2020, p. 82).}

Hoewel het citaat van Cheng over oceanen en zeeën gaat, is de gelijkenis met bodem in onwetendheid en gevoelloosheid gelijk. We – mensen – vertrekken zo sterk vanuit onze lichamelijke schaal en tijdsbeleving dat we het leven in een tijdelijk stabiele laag van aarde veronachtzamen.

Natuurwetenschappen zijn ingebed in menselijke sociaal-culturele condities en dus antropocentrisch. En de manier waarop we gewoon zijn te spreken weerspiegelen onze belichaming als menselijke aardbewoners. Onze oriëntatie is gevoed door ons symmetrische lichaam met voor en achter, boven en onder, links en rechts, zwaartekracht, zuurstof. Hoe kunnen we nu ons lichaam inzetten om met en via andere (schimmels, bacteriën, diepzee, druk, zuurstof) ons denken en handelen te transformeren? Hoe kunnen we onszelf tijdelijk ont-aarden om te zien dat we afhankelijk zijn van zuurstof en planten?

Onze lichamen zijn ’translichamen’ in tijd en plaats, vol van andere levens, verkregen zuurstof van algen en planten en vol genetische re-generatie en evolutie. Onze lichamen zijn onze meetinstrumenten. Hoe kunnen we belichaamd bodemleven onderzoeken?

Zondag 29 mei 2022 ontvingen we binnen het programma Bodemleven kinderen uit het eerste jaar van Weekendschool Nijmegen. De Weekendschool “verzorgt aanvullend, motivatie-gericht onderwijs voor jongeren vanaf tien jaar, op die plekken in Nederland waar dat het hardst nodig is.”

Bodemleven is een artistiek onderzoeksprogramma van Platform DIS en Bodemzicht met als startvraag: Hoe kan artistiek onderzoek nieuwe inzichten geven, en mensen meenemen, in het belang van bodemkwaliteit ∞ gezondheid?

De kinderen die ons bezochten bevragen onze denk- en ervaringswijze. Ze verscherpen onze verkenning in welke verhalen, gevoelens en wetenschappen we met komende generaties moeten delen.

In deze schooldag hielden kinderen kippen vast, leerden ze dat boeren van Bodemzicht geen mensen zijn, maar kippen, vogels, wormen, bacteriën, schimmels en veel meer. Ook tekenden ze graspollen om ook de relatie met de bodem te leren kennen.

Het bezoeken van diverse boerderijen en bodems helpt bij het verkennen van de vraag wat goed bodemleven kan zijn. Hier zijn we op bezoek bij Amadou Sow die ons namens Land van Ooij ontvangt. Land van Ooij wil door middel van de biologische tuin mensen met verschillende culturele achtergronden bij elkaar brengen. De diversiteit van zowel de menselijke boeren als van planten, schimmelboeren, bacterieboeren is hier voelbaar.

De bezoekende partij van Bodemleven bestaat uit een divers gezelschap van kunstenaars, wetenschappers en boeren die allen weer net andere vragen stellen, zoals de vraag naar de relatie tussen medicinale kracht van planten, de relatie tussen gezondheid van bodem en visie op de gezondheidszorg.

De ontmoeting brengt vragen en inzichten bij elkaar die anders wat meer in de koker van de betreffende discipline blijven hangen. Transdisciplinair werken en ontmoeten lijkt essentieel om de complexiteit van bodenleven in relatie tot onze gezondheid en dat van alle andere organismen en de aarde te kunnen doorvoelen en tot juiste respons te komen.

Op uitnodiging van Rosa Boone namen we deel aan een tour door de Ooijpolder vanuit het Living Lab van de Radboud universiteit en onder leiding van professor in plantenecologie en fysiologie Hans De Kroon. Onderdeel van de tour is een uiteenzetting over de blauw-groene infrastructeur van de polder door Henk-Jan Kooij, assistent professor planning van de Radboud Universiteit. Blauw-groen staat voor de relatie tussen meer ‘natuurlijke’ – en ‘menselijke’ ecosystemen. Deze uitleg laat al zien dat er een nieuwe taal nodig is om over onze verstrengeling met omgeving in en om ons te spreken. Henk-Jan vertelt ons over de 60 betrokken partijen die allen invloed uitoefenen op hoe de Ooijpolder vorm krijgt. De Ooijpolder is een belangrijk onderdeel van het Natura 2000-gebied Gelderse Poort. Naast deze grote meer infrastructurele vraagstukken werd ingezoomd op micro-organismen (bodem monitoring) en insecten (insecten monitoring) door Robin Lexmond and Rosa Boone, beiden PhD-kandidaat. Rosa en Robin ontwikkelen beiden technieken voor monitoring, zoals een elektronische manier om insecten te fotograferen, herkennen en monitoren.

PhD-kandidaat Rosa Boone doet onderzoek naar de invloed van biodiversiteit op bodemfunctionaliteit in agro-ecologische omgevingen. Hiervoor verricht zij metingen bij enkele boerderijen in de Ooijpolder en nu ook bij regeneratieve boerderij Bodemzicht.

Rosa meet onder andere bodemgassen! Deze bodemgassen geven de bodem zijn karakteristieke geur. Zij doet dit door middel van zijn holle buizen met kleine gaatjes erin die met behulp van een pompje gassen uit de toplaag van de bodem extraheren. Deze gassen worden geanalyseerd op het lab en vergeleken met de verschillende aspecten van bodemgesteldheid, zoals management, microbieel leven en koolstof. Hiermee hoopt zij een elektronische neus te bouwen. Deze zoektocht naar nieuwe smart soil-sensing technology door Rosa naar een elektronische neus helpt het project Bodemleven om beter na te denken over bodemgesteldheid en mogelijke intra-acties in de bodem.

Sanne Vaassen bevindt zich in een verkennende fase van artistiek onderzoek naar bodemkwaliteit en start met het vastleggen van beweging van plantdelen boven de grond. Wat beweegt een plant? Wie legt de beweging vast? Hoe? En wat kan beweging zeggen over intra-actie van planten met hun naaste bewoners en bodem?

We hebben een zwerm aan instrumentarium nodig om het bodemleven beter waar te nemen en onze interactie met deze bodem te doorgronden.

BIO-SCOOP

Op 7 september organiseerden stichting Bodemzicht en Platform DIS een BIO-SCOOP, als onderdeel van ons programma Bodemleven, met als vraag:

Hoe kan meerstemmig artistiek onderzoek
nieuwe inzichten genereren
in bodemkwaliteit en gezondheid?

Stichting in @stichtingingoedeaarde (Ties Temmink, Kirsten van Reisen en Jonathan Loogman) was aanwezig voor het invoelbaar maken van het micro-leven via live projecties van bodemsampels van boerderij Bodemzicht (no-dig, grasland) en van de buurboer.

Anne van Leeuwen van @Bodemzicht_farm_ leidde de door haar uitgekozen film One Word Sawalmem in welke ons nieuwe perspectieven biedt vanuit de Winnemem Wintu tribe

Mathieu Janssen van DeepEndFilm cureerde de prachtige selectie korte films ORE, Claudia Archer; Animistica, Nikki Schuster; Look closely at the mountains!, Ana Vaz, Everything, David Oreilly.

Sanne Vaassen experimenteert met rode kool extracten, toevoegingen van diverse soorten aarde en het verven van draden en stoffen om te komen tot een bodemkaart. De rode kool is het voertuig om via magenta tonen Ph-waarden van bodem te verbeelden. Kan deze bodemkleurvisualisatiemethode ; ) een instrument zijn binnen een zwerm van instrumenten om bodemkwaliteit te monitoren? Is de bodem tevreden, tevreden met ons?

Hoe kan artistiek onderzoek

nieuwe inzichten geven,

en mensen meenemen,

in het belang van

bodemkwaliteit ∞ gezondheid?

Hoe kan

meerstemmig artistiek onderzoek

nieuwe inzichten genereren

in bodemkwaliteit en gezondheid?

Dr. masharu is an earth eater and an earth lover. masharu’s projects combine scientific research with a personal approach and cultural practices. Their Museum of Edible Earth brings together a collection of earth samples eaten by humxn across the globe in different contexts, such as medicinal and spiritual. masharu will bring some special soil samples to our Bodem in-zicht event [3 nov. ’22], tell about their earth eating practice and talk with intensivist Hugo Touw and Anne van Leeuwen about knowledge from and our resonance with soil.

In een gezamenlijke zoektocht naar een passende tekst voor een post, kwamen interessante vraagstukken naar voren, waarvan hiernaast twee flarden te lezen zijn.

17-10-2022
Platform DIS: “Robin Wall Kimmerer introduces the word ki for de-objectifying others like plant, soil life et cetera. So not the plant which/that but the plant ki. I think this is an important notion because in the west we are used to objectify a lot. I read that in English language there is far more use of nouns than used by indigenous people, who use far more verbs!“

masharu: “Thank you so much, it is wonderful. In fact then ‘ki’ is pronoun of earth. Very interesting, thank you for explaining. In Russian actually earth and clay have pronounces ‘she’, and stone has pronoun ‘he’. Sky and cloud have pronouns ‘it’ though : ) I am very glad to know.”

* Thanks Anne van Leeuwen for sharing the ki-idea by Robin Wall Kimmerer. Ki is a respectfull pronoun that replaces a more objectifying ‘it’ when refering to earth and ki organisms.

Platform DIS: “Thanks so much for sharing the research doc. I was wondering – after reading the text – whether gut-bacteria ‘ask’ us to eat soil. There are bacteria which live in the soil as well as in our bodies. And bacteria are the important microbes that make our intestines work.”

masharu: “About the bacteria – yes, I think it is a very interesting hypothesis that you bring across. I feel like there is a gap in research in this respect. The book ‘Craving Earth’ by Sera Young explores various hypotheses for geophagy reasons, including mineral supplementation and detoxification, but not the bacteria component.”

[…] “I also thought about mycobacteriumvaccae, and if it could be linked to geophagy: https://en.wikipedia.org/wiki/Mycobacterium_vaccae.” […] “I am sure some scientists might have looked into this topic, but I cannot find much.”

.
.,,..

,,/”/’,,………

Hoor de verandering van luchtdruk in en net boven de bodem. Luister naar deze prachtige opname van Sounding Soil. Genoeg antopofonie, tijd voor biofonie en geofonie!

BioVision en Sounding Soil hebben vele bodemgeluiden in kaart gebracht in diverse bodemgebieden in Zwitserland. Op de website van Sounding Soil vind je deze geluiden.

Het beeld hiernaast hoort niet 1 : 1 bij de geluiden, maar toont verandering van luchtdruk, in dit geval diffractie.

Op donderdag 3 november 2022 van 20 – 21.30 uur organiseerde stichting Platform DIS en stichting Bodemzicht samen het online event: Bodem in-zicht. Je kunt de live-uitzending hier terugzien.

“Tijdens Bodem in-zicht zie en hoor je meer over wat bodemleven is, wie er in de bodem leven en waarom die vragen belangrijk zijn voor de mens en voor andere levende en niet levende entiteiten. Diverse kunstenaars en wetenschappers helpen je mee de bodem via verschillende methoden te verkennen. Denk aan het bekijken van bodemleven met een microscoop of een presentatie door een levensgrote microbe.”

Dank aan:
Bodemonderzoeker Rosa Boone
Benthe van Wallenburg van Stichting In Goede Aarde
Bodemdieren en -microben
Regenerator Anne van Leeuwen
Kunstenaar Sanne Vaassen
Earth Eater Dr. masharu
Hugo Touw
Zoönomist Klaas Kuitenbrouwer
Deep Time Future Feedback Team: Kinderen van De Weekendschool Nijmegen en vrienden van: Nova, Pijke, Dolf (dank aan ouders)
Schrijver-performer Helen Weeres
Onder het maaiveld: trailer Onder het maaiveld Film Bodemgeluiden
Intro en outro: Sounding Soil, Marcus Maeder, Zurich University of the Arts, Institute for Computer Music and Sound Technology ICST
Video’s rizhosfeer: Rick V.
Isolde Venrooy
Stagiair: Willemijn Bussink
Kien van Hövell van Landgoed Grootstal
Stijnaudio: Stijn, Wouter, Rob/p
Eten: Owais (vega)
Afbouw: Anne, Helen, Rick, Liselotte, Wouter

De bovenste halve meter van het aardoppervlak, dit hele dunne laagje aardkorst voedt een zeer groot deel van het leven, zowel dat van ons, als al het anderen, van planten tot dieren, van microben tot schimmels. Zonder bodem kunnen we niet bestaan.

We voelen de urgentie om meer inzicht te ontwikkelen in bodemleven, via integraal kwalitatief onderzoek en door samenwerking tussen natuurwetenschappers, sociaalwetenschapper, kunstenaars en beleidsmakers.

We willen graag aannames bevragen om te ontleren en nieuwe manieren van boeren te ontdekken. Wist je bijvoorbeeld dat bij bodemzicht niet de boer de boer is, maar de schimmels en bacteriën? Of dat er vier bacteriesoorten zijn die zowel in onze darmen als in de bodem leven?

Voorafgaand aan Bodem in-zicht hielden we sessies per programma-onderdeel. Een van de zes onderdelen was de Macrobeperformance. Hiervoor bracht bodemonderzoeker Rosa Boone enkele begrippen in die zij hanteert in haar PhD onderzoek. De begrippen werden kritisch onder de loep genomen door de oprichter van de Zoöp Klaas Kuitenbrouwer, die met anders dan menselijke organismen organisaties wil verrijken alsmede onze visie en gehanteerde taal om meerstemmig te denken en in te voelen. Tevens gaf Helen Weeres feedback vanuit stichting Bodemzicht, waarmee zij het regeneratieve denken inbracht. Ook Wouter Engelbart dacht mee vanuit zijn bedenkingen bij het begrip natuur en ons sterk visuele en mens-gecentreede omgang met ecosystemen. En natuurlijk dacht Rosa Boone zelf mee in deze exercitie.

Na enkele sessies ontstond een document waarin de zoektocht naar nieuwe taal voor anders denken ten aanzien van onze relatie met bodem naar voelbaar is. Helen Weeres droeg de tekst op donderdag 3 november 2022 voor als Macrobe, een tot mensgrootte omgevormde microbe.

“Even as we attempt to formulate new understandings that do not isolate the human from the flesh or from nonhuman nature, we need to mark the limits of our own ability to render the material world with language. Such a sense of limits does not pose nature as exterior to human language, but instead acts to ensure an awareness that the process of making meaning is an ongoing one, a proces that includes nonhuman nature as a participant rather than as an object to inquiry.”

_{Stacy Alaimo, Bodily Natures, science, environment, and the material self. (2010, p. 42)}

Mensen zijn aardbewoners, maar tegelijkertijd bodem-analfabeet. Zoöloog en auteur George Monbiot zet in de eerste hoofdstukken van Regenesis (2022) uiteen hoe ecologische processen en daarbinnen ons menselijk handelen verweven is. Daarin beschrijft hij zowel de subtiele bodemkosmos als de verstrengeling van de manier waarop mensen voedsel produceren met het instorten van ecologische deelsystemen.

“The soil can support such an abundance beacuse of its gigantic surface area. In the extreme case – the finest clays – a single gram (half a teaspoon when dry), would, if all surface were lay out flat, cover 800 square meters, an area slightly larger than our orchard. Just as importantly, far from being an indifferent mass I once perceived, soil is a cosmopolitan city of zones and structures, in which distinct cultures inhabitat adjacent parishes.” _{(Monbiot, 2022, p.13)}

“Soil, which we once saw as a homogeneous mass, is composed of structures within structures within structures. Earthworms, roots and fungi create clumps of soil, glued together with the fibres and sticky chemicals they make, called aggregates. Within these aggregates, tiny animals like mite and springtails create smaller clumps. Within them, bacteria and microscopic predators – creatures I cannot see with my loup, such as tardigradtes, ciliates and amoebas – form smaller aggregates. Between these clusters are holes of different shapes and sizes. Around them are films of water and the complex chemicals released by plants and animals. Each of these clusters and voids and films has its own properties, creating millions of tiny niches that different species can exploit.”_{(Idem, p.23)}

“The time of soil is not “one”; it exposes multifarious speeds of growth becoming ecologically significant to each other.”

_{Maria Puig de la Bellacas (2014, p.213). Matters of CareSpeculative Ethics in More Than Human WorldsUniversity of Minnesota Press.}

“Interdependent models such as the foodweb disturb the unidirectionality of care conceived within the linear timescapes of productionist time traditionally centered in human-crop care relations. Relational approaches to the cycles of soil life in themselves can be read as disruptions to productionist linear time, simply because ecological relations require taking a diversity of timescales into account (Bird Rose 2012). Yet foodweb models also affect relations to soil for how they turn humans into full participant “members” of the soil community rather than merely consumers of its produce or beneficiaries of its services.” 

_{Idem, p.213.}

De wetenschapper Jan Zalasiewicz heeft alle materie van de aarde gerepresenteerd in een kubieke meter. Daarin ligt bijvoorbeeld een blok beton van drie kilo en versprei door het blok microplastics. Het brengt in beeld wat de menselijke bijdrage is aan de verandering van materie op, in en rond de aarde in zowel vaste vorm als fluïde vorm. Zijn werk werd door Zalasiewicz zelf gepresenteerd tijdens het online event Critical Zones van het ZKM Karlsruhe in 2020. Dit event verliep parallel aan de tentoonstelling met dezelfde naam, gecureerd door Bruno Latour in samenwerking met directeur Peter Weibel (†2023).

_{Afb: Zalasiewicz, The Anthropocene Square Meter, 2019. Sketch. (Zalasiewicz 2020, p. 37) (courtesy of the scientist). geraadpleegd via: researchgate.net}

We zijn op excursie met een deel van het team van Bodemleven. Sanne Vaassen heeft ons uitgenodigd.

Elke centimeter lager in de ENCI-groeve staat voor 10000 jaar tijd. We zijn diep gedaald in de groeve en kijken naar kalksteen/mergel, dat gevormd werd door allerlei zeeorganismen. De kalk die hun lichaam en/of huis stevigheid gaf, is samengesponst in een zacht lichtgele materie, waaruit cement voor zeer veel woningen in Nederland gewonnen werd. De ondergrond is bovengrond geworden in een nieuwe hoedanigheid. Onze voorouders bieden ons huisvesting.

Dank aan Joep Vossebeld voor de rondleiding.

“Ecological witnessing

encourages us to recover

sensory awareness

of the position of

one’s human self

within the more-than-human

ecological self.”

_{“Ecological Witnessing”, in Crone, Bridget, Nightingale, Sam, and Stanton, Polly, eds., Fieldwork for Future Ecologies Eindhoven: Onomatopee, 2022.}

Kunstenaar, activist en onderzoeker Imani Jacqueline Brown schrijft in haar indrukwekkende essay Ecological Witnessing over de relaties tussen onder meer Louisiana’s wetlands, orkanen Katrina en Ida, oliewinning, plantages, kolonialisme, slavenhandel. Ons zelf is verstrengeld met geschiedenissen, land en andere organismen. Brown beschrijft hoe orkanen samenhangen met oliewinning, maar vaak geduid worden als dat wat ons overkomt. Voor het programma Bodemleven is het essentieel om de complexiteit van deze op elkaar inwerkende fenomenen te blijven verkennen.

Zie ook de website van Imani Jacqueline Brown.

Het ritme van territoria
In Leven als een vogel schrijft wetenschapsfilosoof Vinciane Despret over het idee van territorum (hoofdstuk 4, Bezittingen). Een territorium is geen bezit, maar een verinnerlijking van het landschap in het lichaam van een organisme en een ‘veruiterlijking’ van het organisme in het landschap. Daarbij is het territorium geen gebied, maar een ritme. Een organisme stemt zijn tijd af op dat wat het gebied in bepaalde momenten van een seizoen, een dag, in zich draagt.

Post door @Bodemzicht_farm: “The birds at Bodemzicht have had their loudest weeks and are now quietly starting to nest. They all have their own nesting rhythm. The young tawny owl has long since hatched, while the wren has just begun to breed in earnest. For the first time, this ringing singer breeds in our workstation. Not in one of the nest boxes that we installed for the wren, but in their own bio-based buiding. The male has been busy constructing nests everywhere. In recent weeks we encountered them in crates, in the facade and on wiring. Ultimately, the female determines whether a nest is good enough for her preferences and then lays her eggs there. The chosen nest is a beautiful piece of architecture of grass, moss, lichen and leaves that befits the building. We look forward to seeing the young birds fly out soon!Post door @Bodemzicht_farm:”

Bij toe-eigenen gaat het niet om bezit, maar om wederzijds eigen-maken. Ook een gebied ontvangt eigenaarschap van het organismen. Het web van de spin is een externalisering van ki’s (de spins) lichaam is. Het gematerialiseerde web was eerst onderdeel van het binnenlichaam van de spin, maar is door de spin in een voedselnetwerk omgezet. Het web zelf wordt ook weer onderdeel van de omgeving, waar zowel de spin op huist als vliegen in vliegen. De webruimte kan ook weer terugkeren tot de binnenruimte van de spin, als ki haar architectuur weer opeet en verder trekt. De spin bezit de ruimte en de ruimte bezit de spin. (p.110)

Een territorium is dus sterk fluïde en ritmisch. Dat betekent dat we een dynamische kaart zouden moeten maken van een gebied om daarin terraria te verbeelden. Voor Bodemleven betekent dit dat de bodem ritmes in zich draagt van stapelingen afzetting van miljoenen jaren, microtijden van microben en macrotijden van extremofielen, seizoenstijden van boeren en be-trekkelijke tijden van trekvogels, die beschutting zoeken in hoog gras als ze ‘vrije tijd’ hebben : ), of als ze juist vliegen boven deze grassen om gevoed te worden. Kwaliteit van bodemleven is dynamisch. Stikstofdispositie is dynamisch. Hoe maken we beleid dat dynamisch en situationeel is?

Bezoek Borderland bij Bodemzicht / Bodemleven
Borderland is een programma opgezet door diverse kunstpresentatie-instellingen rond de Maas-Rijn regio in Duitsland, Nederland en België. Kunstenaars, curatoren en directeuren kwamen op bezoek bij Bodemleven om meer te horen over ecologisch georiënteerde programma’s. Na een rondleiding over boerderij Bodemzicht gaven we een presentatie over Bodemleven: Sanne Vaassen over haar beeldende kunstvraagstukken en Rosa Boone over haar wetenschappelijk onderzoek naar graslanden.

Excursie Radboud Universiteit
Stichting Bodemzicht & Platform DIS organiseerden samen met Rosa Boone (PhD-kandidaat in smart sensing technologies) een excursie aan de Radboud Universiteit voor het team Bodemleven.
Hoe ziet onze agenda voor Bodemleven 2024 eruit?
Denk aan nieuwe compost rituelen, het Onmenselijk adviesbureau, een sphagnumdiscotheek of nieuwe student biologie en – ecologie &kunstenaarsinteracties.

Dank aan: @Rosa Boone voor de organisatie, en aan teamgenoten Bjorn en Yvet (Plant Ecosystem Ecology, Radboud Universiteit) en aan de andere leden: Špela, Christine, masharu & intern Tom, Helen, Christine, Anne, Sanne, Leonie, Marjolein, Maaike. Verhinderd maar betrokken: Klaas, Hugo, Janna.